ZORGZAAM WONEN: ‘IEDEREEN KAN IETS BIJDRAGEN’

Samen heeft de toekomst in wonen en zorg: dat leert een rondje langs de winnaar en genomineerden voor de innovatieprijs i-Opener van KWH en Aedes. Majella Wonen in Utrecht is de winnaar. Woningcorporatie Portaal, een van de initiatiefnemers, kreeg de prijs uitgereikt tijdens de drukbezochte Aedes-Corporatiedag in Harderwijk op 23 november 2017. Ook Samen & Anders in Rotterdam van Laurens Wonen en De empathische woning in Roermond van Woningstichting Domus waren genomineerd. 

Majella Wonen in Utrecht

Ruben van der Mel (23) en Tamara Koopman (37) wonen in Majella Wonen in Utrecht. Na een verbroken relatie was Koopman enkele maanden dakloos. ‘Mijn ex was hoofdbewoner van ons huis en opeens stond ik op straat.’ Nu heeft ze een contract met de Tussenvoorziening en een begeleider. Binnenkort hoopt zij rechtstreeks van woningcorporatie Portaal te kunnen huren. Van der Mel is een gewone huurder. Hij heeft er bewust voor gekozen om hier op een betrokken manier te wonen.

In circa 70 appartementen, variërend in huur van 330 euro voor twee kamers tot 460 euro voor vijf kamers, wonen gezinnen en mensen die huren via de Tussenvoorziening. Het gebouw zou aanvankelijk onder de slopershamer verdwijnen. ‘Tot wij bedachten dat het een geschikt pand is om mensen uit de maatschappelijke opvang samen te laten wonen met onze huurders’, zegt Erik Patist van Portaal. De gemeente Utrecht betaalt de begeleiding, de Tussenvoorziening regelt dat en Portaal levert de woningen.

De mensen in Majella Wonen vormen samen een actieve woonvereniging met diverse commissies. Zo zijn er de tuinmusketiers die de (moes)tuin onderhouden. ‘Al het geld voor de groenvoorziening hier, gaat direct naar hen’, zegt Patist. Een communicatiegroep maakt Majella Post het blad van en voor bewoners, en houdt de Facebookpagina en website bij. En er is een commissie voor feesten, zoals burendag.

Buren
Koopman: ‘Ik ken bijna iedereen hier. Sommige bewoners via de Tussenvoorziening zijn liever op zichzelf en dat kan ook.’ Van der Mel bevestigt dat: ‘We zijn allemaal buren van elkaar en gaan respectvol met elkaar om. Maar ik vind het wel mooi als een bewoner na een jaar toch mee gaat doen met activiteiten’.

Foto: Rob ter Bekke

Alle bewoners van Majella Wonen maken deel uit van de woonvereniging. Vooral in de zomer komen zij veel samen voor diverse activiteiten. Voor Tamara Koopman (rechts) is Majella Wonen een opstap naar weer helemaal zelfstandig wonen. Ruben van der Mel (midden op de foto) heeft naast zijn deur een koffiebel. Zijn buurman zet elke ochtend koffie. ‘Zo heeft hij een praatje, en ik koffie.’

Kader uitklappen Kader inklappen

Activiteiten zijn er genoeg. De Tussenvoorziening biedt opvang, woon- en financiële begeleiding aan mensen die in een kwetsbare situatie verkeren. De instelling heeft nu nog een kantoor in het complex, maar niet lang meer. ‘Over anderhalf jaar zijn de drie proefjaren voorbij en dan gaan wij eruit. Het kantoor blijft en is beschikbaar voor alle bewoners’, zegt Nico Ooms van de Tussenvoorziening. Nu gebruiken zij het kantoor al in de weekenden, bijvoorbeeld voor het grote halloweenfeest en er zijn regelmatig andere binnenactiviteiten. Er zijn ook twee partytenten voor feestjes buiten, zoals de buitenbios en het lentefeest.

Toelatingscommissie
Een toelatingscommissie vanuit de bewoners heeft een reglement en voert een soort sollicitatiegesprekken met mogelijke nieuwe huurders of ze geschikt zijn’, zegt Ooms. Voor wie geschikt is, hanteert hij het adagium helpers weg: ‘Je moet geen mensen hebben die hier alleen willen wonen om andere mensen te helpen. Daar heeft niemand wat aan. Het gaat vooral om samenleven, niet om anderen helpen. De keuze gaat op onderbuikgevoel. Iemand als Ruben toonde al betrokkenheid bij de doelgroep.’ Van der Mel deed vrijwilligerswerk bij de daklozenopvang waar hij hoorde over Majella Wonen. Bij zijn deur is een koffiebel. Zijn buurman drukt er elke ochtend op. ‘Hij zet koffie voor me. Zo heeft hij een praatje en ik koffie’, zegt Van der Mel, zichtbaar trots op zijn huis en woonomgeving.

Als huurders via de Tussenvoorziening weer op eigen benen staan en geen extra begeleiding meer nodig hebben, kunnen ze hun contract laten omzetten naar Portaal. Koopman vindt het niet aan haar om te zeggen of ze er klaar voor is, maar Ooms begint driftig te knikken. ‘Ik ga er niet over, maar als ik zie wat jij allemaal doet, ben je er klaar voor’, zegt hij tegen Koopman.

De medewerkers van Portaal en de Tussenvoorziening zijn tevreden over hun samenwerking. ‘Het voelt als collega’s en niet of we van verschillende organisaties zijn’, zegt Patist. De verhouding is nu dat de helft van de huurders via Portaal een contract heeft en de helft via de Tussenvoorziening. ‘Dat kan veranderen als er meer mensen een contract van ons krijgen’, zegt Ids Breeuwsma van Portaal. Hierdoor kan de samenstelling tijdelijk iets veranderen, maar het reglement van de toelatingscommissie bewaakt de menging van huurders in Majella Wonen.

Samen & Anders in Rotterdam

Conny Meertens (niet op een foto) had drie jaar geen eigen woning. Ze sliep dan weer hier, dan weer daar, bij vrienden en familie. Tot het wijkteam haar attendeerde op Samen & Anders. Nu heeft ze hier haar eigen appartementje. ‘Ik wil hier niet meer weg.’ Het project ontstond twee jaar geleden toen bleek dat het traditionele Rotterdamse verzorgingshuis Simeon en Anna op de lange duur niet meer geschikt is voor het leveren van zorg. Woningcorporatie Laurens Wonen moest iets nieuws voor het pand bedenken.

Samen & Anders is nu een wooncomplex voor jong en oud, waar kwetsbare en minder kwetsbare mensen betaalbaar wonen en diensten voor elkaar uitvoeren. Samen met medehuurders Anja en Ria laat Conny vol trots de pop-up kerstwinkel zien. Het inrichten en uitbaten van het winkeltje is één van de manieren waarop de huurders – op basis van wederkerigheid – een bijdrage leveren aan Samen & Anders. De huurders betalen een lage huur (190 euro plus 165 euro service- en energiekosten) en zetten zich daarnaast minimaal tien uur per maand in voor elkaar, voor het pand, of voor de bewoners van het verzorgingshuis. Anja: ‘We lachen veel en zitten vaak bij elkaar, ook als we niet aan het werk zijn. Er is hier ruimte voor ideeën, als je een plan hebt of iets wilt, stap je naar Bob.’

Dorpsplein
Bob Janse is de marktmeester van Samen & Anders. Hij brengt vraag en aanbod bij elkaar. ‘Iedereen kan iets. Elkaar leren koken, meehelpen in de keuken van het verzorgingshuis, al is het maar een wandelingetje maken met een medebewoner.’ Manager Woondiensten Annemarie Derksen van Laurens Wonen vult aan: ‘We willen de gezelligheid van de buurt naar binnen halen. Hier beneden zijn al een kledingatelier, een tweedehandswinkel en een kapster gevestigd. We willen dat graag uitbreiden met horeca en andere kleine, sociale ondernemers. Zo creëren we een dorpsplein in de stad.’

Samen met een woonconsulent doet Janse persoonlijk de intake van elke nieuwe huurder. Een officiële wachtlijst is er niet. Aanstaande huurders horen van Samen & Anders via-via, door mond-tot-mondreclame, of worden doorverwezen door een wijkteam. Met zijn jarenlange ervaring in de (psychiatrische) zorg schat Janse in of iemand past in het concept. ‘We verhuren aan mensen die sociaal of financieel kwetsbaar zijn: in het lijf, het hoofd of de portemonnee. Bijvoorbeeld iemand met psychische problemen of een licht verstandelijke handicap, maar ook een student die goedkope woonruimte zoekt, is welkom. We geloven in een mix van kwetsbare en minder kwetsbare huurders, zowel in het wooncomplex als geheel, als per verdieping.

Foto: Joris den Blaauwen

Owen Deunhouwer is met zijn 19 jaar de jongste bewoner van Samen & Anders: ‘Ik heb de kans gekregen om hier te wonen en volg nu de opleiding tot helpende zorg en welzijn. Het mooie aan werken in de zorg is de lach op het gezicht van de mensen die je helpt.’ Bekijk ook de video van Open Rotterdam waarin Owen vertelt over het project.

Kader uitklappen Kader inklappen

Inmiddels wonen er 70 Samen & Anders-huurders, naast de 170 verpleeghuisbewoners in het pand. Een gemêleerd gezelschap, van verschillende nationaliteiten en culturen, een ware afspiegeling van Rotterdam-Zuid. 70 procent van de huurders is actief betrokken en doet iets met en voor anderen. Janse: ‘Op elke verdieping is een gezamenlijke huiskamer met keuken waar bewoners elkaar vinden. De hoeveelheid interactie varieert per verdieping. Op de ene verdieping wordt drie keer per week gezamenlijk gekookt. Anderen zitten vaker op hun kamer.’

Het gaat niet altijd goed, vertelt Janse: ‘Soms blijkt dat iemand een te grote rugzak heeft, te veel problemen. Ook hebben we twee huurders die niet betaalden moeten uitzetten. Maar veruit de meesten zie je hier opbloeien. Ze bouwen weer routine op, vinden werk, de interactie fleurt hen op.’ Voor de verzorgingshuisbewoners en hun familie was het wel wennen. Ging vroeger om 23.00 uur ’s avonds de buitendeur op slot, nu komen jongeren middenin de nacht thuis en vertrekken andere huurders vroeg naar hun werk. ‘Het is even schrikken als je als verpleeghuisbewoner opeens een grote jongen met een skateboard in de lift tegenkomt. Daarom overleggen we intensief met alle betrokkenen.’

Zandstormen en struikrovers
Deze innovatie doet Laurens Wonen niet alleen. Er wordt intensief samengewerkt met partners, onder andere met de Afrikaanderwijk Coöperatie, Calibris Wijkleerbedrijf, Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie, Gemeente Rotterdam, Hogeschool Rotterdam, Pameijer en vele anderen. Vanaf de start werd ook van buiten deskundig advies ingewonnen bij Guido de Ruiter, zelfstandig adviseur op het terrein van wonen, welzijn en zorg. ‘De manier van werken noemen we “nomadisch” ontwikkelen. Als nomaden in de woestijn moeten we zandstormen en struikrovers trotseren’, zegt Janse lachend. ‘Ons doel is duidelijk, maar de weg ernaartoe staat niet vast. We stellen continu bij en ontwikkelen al gaandeweg.’

Annemarie Derksen van Laurens: ‘We doen alles zonder subsidie, maar willen de huur zo laag mogelijk houden. Voor deze kleine appartementen kun je maar een beperkte huur vragen. Laurens Zorg is nu nog de grootste huurder van het pand. Het in de toekomst financieel haalbaar houden, wordt nog een grote uitdaging.’

De empathische woning in Roermond

De voordeur opent automatisch naar een drempelloos huis met goed verlichte ruimten en een lichtspoor van bed naar toilet dat ’s nachts oplicht als je opstaat. Het klinkt als toekomstmuziek, maar het kan vanaf 2020 al in Roermond. Woningstichting Domus in Roermond werkt samen met de Technische Universiteit Eindhoven aan een empathische woning en woonomgeving, voor mensen die zijn aangewezen op sociale huisvesting.

Het huis denkt mee met de huurder, brengt hem in beweging, ziet het als hij afwijkend gedrag vertoont en weet wat hij doet. Kortom: het nieuwe wonen in een slimme woonzorgomgeving.

Het huidige verouderde wooncomplex maakt ruimte voor het vernieuwende woonconcept. Het nieuwe complex grenst aan een groene binnentuin. Het gebouw zal gebruikmaken van natuurlijk licht en innovaties zoals bijvoorbeeld uitspringende balkons of gedeelde kamers die ook als extra kamer bij het appartement dienst kunnen doen. ‘De sloop van het oude pand is gepland eind 2018. Twee jaar later staat er een nieuw sociaal, energetisch en technisch duurzaam gebouw, zegt Harrie Oosterlee van Woningstichting Domus.

Het nieuwe wonen is volgens Woningstichting Domus de empathische woning. Nu geschikt voor ouderen en als de vergrijzing voorbij is ook een fijne woonplek voor jongeren. 

Kader uitklappen Kader inklappen

De Technische Universiteit Eindhoven heeft een van de zeven living labs onder de leerstoel Smart Architectural Technologies van Masi Mohammadi op dit project gezet. Van daaruit onderzoekt Marije Kortekaas hoe de empathische woning eruit moet zien. ‘We willen de zelfstandigheid van de bewoners vergroten. We willen door toepassing van technische snufjes en iets simpels als het weglaten van drempels voorkomen dat iemand valt. Ogen van ouderen gaan achteruit, dus alle ruimten moeten goed verlicht zijn. Vandaar ook het lichtspoor in de nacht, want dan vallen de meeste mensen’, aldus Kortekaas.

Huurders krijgen ook aansporingen om te bewegen, bijvoorbeeld door een eetbare wand: een rij plantenbakken vol kruiden en groenten waar de bewoner bakken kan bewegen, kan tuinieren en eruit kan eten. En het huis slaat zelf alarm als de huurder te lang op dezelfde plek blijft, een alarmknop is overbodig.

Het nieuwe wonen is multifunctioneel en niet alleen voor ouderen. ‘Wij zien de komende 15 jaar dat de bevolking vergrijst in Roermond. Na deze vergrijzingspiek daalt de omvang van de bevolking en verandert de samenstelling. Oudere huurders hebben behoefte aan kleinere appartementen, jongeren willen misschien liever een hobbykamer in plaats van een balkon. We houden nu vast rekening met de toekomst’, aldus Oosterlee.