‘MET GELDSTRESS ZORG JE MINDER GOED VOOR JE WOONOMGEVING’

Nadja Jungmann, lector Schulden en Incasso en trainer gespreksvaardigheden aan de Hogeschool Utrecht, was in haar studententijd al politiek actief op het thema armoede. Voor haar promotieonderzoek was een onderwerp dan ook snel gevonden: ze promoveerde op de Wet Schuldsanering natuurlijke personen. Meer specifiek op het effect van deze wet op de hulp die gemeenten bieden. In dit artikel reageert zij op 6 stellingen.

Geldzorgen geven stress en nieuwe problemen
‘Heel lang werd gedacht dat een schuldenprobleem kon worden opgelost met een rekenmachine en een betaalschema. Maar we realiseren ons steeds meer dat een schuldenprobleem meer is dan een financieel probleem’, legt Jungmann uit.

‘Vooral vanuit de neurowetenschappen hebben we veel geleerd. Geldzorgen geven stress, waardoor mensen moeite krijgen met emoties en verlangens en daardoor verkeerde keuzes maken. Ze krijgen er nieuwe en andere problemen bij, zoals gezondheidsklachten of een sociaal isolement.’

‘Uit onderzoek blijkt dat mensen met schulden zodanig in beslag genomen worden door het aan elkaar knopen van de eindjes, dat ze geen denkruimte overhouden voor allerlei andere aspecten van het leven, zoals gezondheid, de kinderen, een opleiding of het werk.’ Jungmann omschreef het ooit mooi in een werkwijzer voor de Hogeschool Utrecht: schulden hebben als geniepig effect dat ze mensen beroven van het vermogen zich aan de schulden te ontworstelen.

Betalingsachterstand bij 1 op de 3 huishoudens
Wie de cijfers ziet, schrikt: maar liefst 7,6% van de Nederlandse bevolking heeft schulden die groter zijn dan het bedrag dat ze kunnen aflossen. En uit onderzoek van het Nibud blijkt dat 1 op de 3 huishoudens een betalingsachterstand heeft. ‘Het aantal mensen met een schuldenprobleem is in de afgelopen 2 jaar gestabiliseerd’, vertelt Jungmann.

‘Die periode valt samen met de coronacrisis. Het zou kunnen dat die crisis een deel van de verklaring is: mensen konden hun geld minder gemakkelijk uitgeven, doordat winkels en horeca gesloten waren. Maar ook de aanpak van schuldenproblematiek zal bijgedragen hebben: in 2018 is, na veel maatschappelijke kritiek, het actieplan Brede Schuldenaanpak gelanceerd, met extra maatregelen om armoede en schulden aan te pakken.’

Extreem hoge energiekosten
‘Maar ondertussen hebben we te maken met een ongekend hoge inflatie en staan we aan de vooravond van een mogelijke recessie. Mensen met lage inkomens wonen vaker dan gemiddeld in slecht geïsoleerde woningen en moeten nu steeds vaker extreem hoge energiekosten ophoesten. Dat zien we nu al terug in de schuldencijfers.’

Schuldproblematiek is complex. ‘Mensen belanden in een kluwen van problemen. Ze melden zich vaker ziek, hun contracten worden minder vaak verlengd, ze leven langer van een uitkering. Dat heeft effect op het individu: mensen met schulden hebben meer gezondheidsproblemen, ze ontwikkelen 3 keer zo vaak psychische kwetsbaarheden, ze kampen vaker met sociale problemen.’

Effect van financiële problemen op leefbaarheid
‘Er is geen specifiek onderzoek, maar je hoeft geen Einstein te zijn om te bedenken dat die problemen ook effect kunnen hebben op de leefbaarheid in een wijk’, zegt Jungmann. ‘Mensen met stress kunnen minder hebben van hun omgeving. Ze hebben een korter lontje: geluid wordt sneller ervaren als lawaai en overlast. Ze krijgen dus sneller ruzie, er is sneller onrust.’

‘Mensen met psychische kwetsbaarheden, tot depressie aan toe, zullen minder zorgen voor hun omgeving. De neiging om de vuilniszakken te laten staan waar ze staan, zal groter zijn en de energie is er vaak niet om je balkon of tuin te onderhouden.’

‘In zijn algemeenheid hebben mensen met langdurige geldzorgen minder veerkracht en dus minder energie om onderdeel te zijn van hun buurt en de samenleving. Zeker niet als zich in die omgeving ook nog complexe situaties voordoen. Denk aan overlast door drugs of lawaai, zwerfvuil, weinig sociale cohesie, niemand die zich verantwoordelijk voelt voor een wijk.’

Buurvrouw begrijpt waarom jij geen verjaardagspartijtje geeft
Hoewel de schuldenproblematiek alle wijken en alle lagen van de bevolking treft, hebben mensen met een (werkloosheids)uitkering, mensen met thuiswonende kinderen, jongeren tot 35 jaar en niet-westerse allochtonen er relatief het vaakst mee te maken. Schuldenproblematiek is dus geen exclusief probleem van de groep mensen met lage inkomens, maar ze zijn binnen de schuldengroep wel oververtegenwoordigd.

‘Nederland is zó ingericht dat mensen met lage inkomens vaak bij elkaar in een wijk wonen. Het kan een voordeel zijn om te wonen te midden van mensen die kampen met dezelfde problemen als jij: jouw buurvrouw begrijpt waarom je geen verjaardagspartijtje geeft of geen Sinterklaas viert.’

‘Maar een wijk waar veel mensen wonen met stress door geldzorgen, kan bewoners ook een onveiliger en onprettiger gevoel geven. Je kunt daarbij de specifieke rol van het schuldenprobleem niet duiden, er is geen een-op-een-relatie, maar verband tussen een op aanzienlijke schaal ervaren geldstress en leefbaarheid ligt voor de hand.’

Met stress-sensitieve gespreksvoering bereik je meer
‘Tot een tijdje geleden zag je dat de veerkrachtige mensen dan huisvesting elders zochten, wat weer een wissel trok op een wijk. Maar inmiddels zijn we beland in een tijdperk waarin de mogelijkheden om te verhuizen steeds kleiner worden. Dat houdt de boel in dit opzicht misschien een beetje in balans.’

Wie de leefbaarheid in kwetsbare wijken wil aanpakken, moet dus ook oog hebben voor de schuldenproblematiek, als onderdeel van het grotere geheel, denkt Jungmann. ‘Als trainer gespreksvaardigheden leid ik woonconsulenten, wijkopzichters en andere medewerkers van corporaties op in een stress-sensitieve gespreksvoering.’

‘Wie in gesprekken rekening houdt met de chronische (geld)stress van huurders, bereikt meer bij huurincasso, maar ook bij zaken waarin overlast, achterstallig onderhoud of andere vraagstukken spelen. We moeten deze wijken daarnaast ondersteunen vanuit bijvoorbeeld wijkteams, waarin bewoners samenwerken met de woningcorporatie, de gemeente, politie en andere maatschappelijke organisaties. De inzet moet zijn om van die wijk weer een plek te maken waar je wilt zijn, waar je wilt wonen.’